Ο Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών Εμμανουήλ Πλειώνης στην ομιλία του στην Μάνδρα, έκανε επίσης μία ιστορική αναδρομή από το ξεκίνημα και την θεμελίωση του αστεροσκοπείου μετά την ελληνική επανάσταση, ενώ αναφέρθηκε εκτενώς στις λειτουργίες των ινστιτούτων που αποτελούν το αστεροσκοπείο και τι προσφέρουν στην κοινωνία.
«Το εθνικό αστεροσκοπείο είναι ένα ερευνητικό κέντρο, το πρώτο ερευνητικό κέντρο της νεώτερης Ελλάδας. Ιδρύθηκε, ουσιαστικά ο θεμέλιος λίθος μπήκε το 1842, λίγα χρόνια μετά την απελευθέρωση από την οθωμανική αυτοκρατορία και στην τελετή θεμελίωσης του, την οποία έκανε ο βασιλιάς Όθωνας, να κάνουμε και λίγη ιστορία για να μάθει ο κόσμος ότι δεν ιδρυθήκαμε χθες, αλλά σαν οργανισμός και φορέας έχουμε μία μακρά ιστορία, παραβρέθηκε λοιπόν τον Ιούνιο του 1842, ακόμα και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης που ήταν ανάμεσα στους καλεσμένους στο λόφο Νυμφών που δεσπόζει στο κέντρο της Αθήνας πάνω από το Θησείο, μαζί με όλα τα άλλα στελέχη της κυβέρνησης και άλλους ήρωες της επανάστασης», ανέφερε μεταξύ άλλων ο κ. Πλειώνης και συνέχισε:
«182 πλέον χρόνια προσφοράς. Η προσφορά λοιπόν είναι συνεχής, διαρκής και είναι μία προσφορά και στην πολιτεία, αλλά και στην κοινωνία και στον απλό πολίτη. Θα περιγράψω σύντομα ορισμένα από τα επιτεύγματα αν θέλετε και του εθνικού αστεροσκοπείου, των δράσεων του ιστορικά, αλλά και θα φτάσω στην σημερινή εποχή να δούμε σε τι τομείς αναπτύσσεται το αστεροσκοπείο και πως ορισμένους από αυτούς τους τομείς μπορούμε να τους αξιοποιήσουμε για να ενισχύσουμε την Πολιτική Προστασία των Δήμων και των Περιφερειών.
Το κέντρο της Αθήνας ήταν βέβαια διαφορετικό τότε και μπορούσαν να γίνουν επιστημονικές παρατηρήσεις. Το κέντρο της πόλης έχει αλλάξει και για να κάνεις αστρονομικές παρατηρήσεις πρέπει να έχεις κατάλληλες συνθήκες. Οι κατάλληλες συνθήκες θέλουν σκοτάδι. Όταν η Αθήνα έχει επεκταθεί έτσι όπως έχει επεκταθεί και υπάρχει αυτή η φωτορύπανση που υπάρχει όπως καταλαβαίνετε τα ιστορικά κτήρια και ο εξοπλισμός τα χρησιμοποιούμε σαν μουσεία, κειμήλια.
Είναι σημαντικό να σας πω για την ιστορική αναδρομή ότι οι υπηρεσίες που παρείχε το αστεροσκοπείο στην νεώτερη Ελλάδα, τότε που βγήκε πελαγωμένη από την επανάσταση ενάντια στους Οθωμανούς, αλλά και στους εμφύλιους πολέμους, γιατί οι εμφύλιοι είναι κάτι που μας κατατρέχει διαχρονικά στην Ελλάδα. Όταν βγήκαμε λοιπόν από αυτή την περίοδο τη δύσκολη, το αστεροσκοπείο κλήθηκε να παρέχει κάτι πάρα πολύ σημαντικό, που ήταν ο χρόνος Ελλάδας.
Ο προσδιορισμός του χρόνου και ο προσδιορισμός του χρόνου είναι κάτι που είναι εξαιρετικά απαραίτητο για την ανάπτυξη του εμπορίου και της οικονομίας. Μπορεί να μην το αντιλαμβανόμαστε, να λέμε και τι πειράζει ο χρόνος, δέκα λεπτά, δέκα λεπτά μετά. Όμως για να μπορέσει ένα εμπορικό καράβι, την εποχή εκείνη πλέον έχουμε τα GPS και δεν χρειαζόμαστε, να μπορέσει να προσδιορίσει το γεωγραφικό του μήκος πρέπει να έχει εξαιρετικά καλό προσδιορισμό του χρόνου. Το αστεροσκοπείο με αστρονομικό τρόπο υπολόγιζε το χρόνο και υπήρχε μία συγκεκριμένη διαδικασία με την οποία ενημέρωνε την μητρόπολη Αθηνών και η μητρόπολη χτύπαγε τις καμπάνες και ενημερωνόταν ο κόσμος κάθε μεσημέρι, κάθε μέρα, ποιος είναι ο χρόνος Ελλάδας.
Και παράλληλα από το λιμάνι του Πειραιά τα καράβια πριν αποχωρήσουν, πριν φύγουν από το λιμάνι για να κάνουν τα εμπορικά τους ταξίδια έπαιρναν το χρόνο από το αστεροσκοπείο, προσδιόριζαν τα ρολόγια τους και έτσι μπορούσαν να υπολογίσουν το γεωγραφικό μήκος. Το γεωγραφικό πλάτος το υπολογίζουμε με εξάδες, αλλά για το γεωγραφικό μήκος χρειάζεσαι τη γνώση του χρόνου. Αυτή ήταν μία υπηρεσία θεμελιώδης για την ανάπτυξη της οικονομίας της νεώτερης Ελλάδας όταν βγήκε από την επανάσταση του 21. Κάτι που δεν το γνωρίζουμε, αλλά ήθελα να σας το μεταφέρω, γιατί είναι μία υπηρεσία, η οποία μέχρι τη δεκαετία του 60 την παρείχαμε. Βέβαια πλέον δεν υπάρχει λόγος να γίνεται με αυτό τον τρόπο. Έχουμε άλλους τρόπου πολύ πιο μοντέρνους για να καθορίζεται ο χρόνος με μεγάλη ακρίβεια.
Να προχωρήσουμε στα τηλεσκόπια. Το τηλεσκόπιο του Δωρίδη το οποίο ήταν το 1903. Το 1955 έχουμε το τηλεσκόπιο το μεγάλο στην Πεντέλη. Είναι το τηλεσκόπιο Newall, έτσι λέγεται. Όταν κατασκευάστηκε στην Αγγλία, γιατί μας το δώρισαν οι Γερμανοί ήταν την εποχή που κατασκευάστηκε το 1860 περίπου, ήταν το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο του κόσμου. Κράτησε τα ινία του μεγαλύτερου τηλεσκόπιου μόνο για ένα χρόνο. Ξεπεράστηκε, αλλά νε πάση περιπτώσει το 1950-55, το πανεπιστήμιο του Cambridge μας το δώρισε. Φτιάξαμε αυτό το εκπληκτικό κτήριο. Όποιος δεν έχει πάει στην Πεντέλη το προσκαλώ να έρθει. Είναι πραγματικά ένα κόσμημα της Αθήνας, στο οποίο μέσα υπάρχει το τηλεσκόπιο το Newall, ένα μεγάλο τηλεσκόπιο 8μ. μήκος ο σωλήνας να φανταστείτε. Ιστορικό τηλεσκόπιο. Το χρησιμοποιούμε για λόγους εκλαΐκευσης και για ξεναγήσεις. Δεν χρησιμοποιείται για επιστημονικούς σκοπούς πια για τους λόγους που σας είπα, ότι πλέον στην Αθήνα με τη φωτορύπανση που υπάρχει δεν μπορούμε να κάνουμε σοβαρές επιστημονικές μελέτες.
Τώρα μιλάω για ένα κομμάτι του αστεροσκοπείου που είναι το αστρονομικό και θα συνεχίσω σε αυτό, αλλά πριν συνεχίσω και πάω στην σύγχρονη εποχή του αστεροσκοπείου, να σας πω ότι το αστεροσκοπείο αποτελείται από τρία διαφορετικά ινστιτούτα. Είναι ένας οργανισμός, ένα ερευνητικό κέντρο, το οποίο αποτελείται από το ινστιτούτο αστρονομίας, αστροφυσικής, διαστημικών εφαρμογών και τηλεπισκόπισης, έτσι ονομάζεται. Το ινστιτούτο το οποίο ασχολείται και με το σύμπαν, αλλά και με την παρατήρηση του εγγύς διαστήματος, αλλά και από το διάστημα με την παρατήρηση της γης με δορυφόρους, διευθυντής του οποίου είναι ο συμπολίτης σας ο κ. Βασιλάκος.
Έχουμε το γεωδυναμικό ινστιτούτο που μελετάει τους σεισμούς, μελετάει τα τσουνάμι. Όταν δυστυχώς γίνεται κάποιος σεισμός βγαίνουν οι δικοί μας οι σεισμολόγοι στην τηλεόραση και αναφέρονται σχετικά με τις μετρήσεις που κάνουν, σχετικά με το επίκεντρο και το μέγεθος του σεισμού. Να έχετε υπόψη ότι για την παρακολούθηση της σεισμικότητας στην Ελλάδα, υπάρχει 24ωρη διαρκής βάρδια. Δηλαδή δεν υπάρχει ούτε ένα λεπτό της ημέρας που να μην υπάρχει σεισμολόγος στη βάρδια του γεωδυναμικού να παρακολουθεί τους εκατοντάδες σεισμογράφους που έχουμε διασκορπίσει σε όλη την Ελλάδα και παρακολουθούν αδιαλείπτως την σεισμικότητα της Ελλάδας. Αυτό είναι λοιπόν το γεωδυναμικό. Έχουμε εδώ πέρα τον αναπληρωτή διευθυντή τον κ. Καραστάθη που μας τιμά με την παρουσία του και κάνει και χρέη διευθυντή γιατί ο διευθυντής ο κ. Τσελέντης κατεβαίνει στις εκλογές και έχει παραιτηθεί.
Και έχουμε και το 3ο ινστιτούτο που είναι ινστιτούτο ερευνών, περιβάλλοντος και βιώσιμης ανάπτυξης. Είναι το λεγόμενο meteo. Μετεωρολογικές μελέτες, φυσική της ατμόσφαιρας, χημεία της ατμόσφαιρας, κλιματολογία, κλιματική αλλαγή, ενέργεια, όλο αυτό το κομμάτι το οποίο άπτεται πολλών εκ των θεμάτων που θα συνεργαστούμε, είναι του ινστιτούτου περιβάλλοντος.
Αυτά λοιπόν είναι τα τρία ινστιτούτα. Δεν μπορούσε να έρθει ο διευθυντής, ο κ. Γερασόπουλος, γιατί διδάσκει σε ένα μεταπτυχιακό στην Καλαμάτα και έπρεπε να πάει εκεί για αυτό δεν είναι μαζί μας. Πάμε να δούμε λιγάκι από τι συναποτελείται το εθνικό αστεροσκοπείο, να δούμε μερικά κομβικά σημεία. Ο βασικός λόγος για τον οποίο υπάρχουν είναι για να κάνουμε πρωτογενή έρευνα, δηλαδή να μελετάμε σε όλους αυτούς τους τομείς που ανέφερα από το μακρινό σύμπαν έως τα έγκατα της γης, να μελετάμε και να κατανοούμε τις φυσικές διεργασίες που υπάρχουν. Αυτή είναι η δουλειά του επιστήμονα. Τώρα σαν αποτέλεσμα των μελετών που κάνουμε μπορούμε και πολλές φορές, παράγουμε επιστημονικά προϊόντα, είτε υπηρεσίες, τις οποίες μπορεί να χρησιμοποιήσουμε για να ενισχύσουμε για παράδειγμα διάφορες δράσεις Πολιτικής Προστάσιας, αλλά όχι μόνο και σε άλλους τομείς. Τομείς που έχουν να κάνουν με την ενεργειακή κατάσταση των κτηρίων και πολλούς άλλους τομείς που μπορούμε να ενισχύσουμε και την κοινωνία και την πολιτεία.
Άρα βασική έρευνα και εφαρμογές της έρευνας. Αυτή είναι η βασική μας αρμοδιότητα και δραστηριότητα. Χρησιμοποιούμε τεράστιες υποδομές που είτε έχουν χρηματοδοτηθεί από το πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων, είτε έχουν χρηματοδοτηθεί από τα ευρωπαϊκά συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα, είτε έχουν χρηματοδοτηθεί από ιδίους πόρους. Η μεγαλύτερη επίγεια υποδομή στην Ελλάδα, είναι το τηλεσκόπιο «Αρίσταρχος». Το τηλεσκόπιο «Αρίσταρχος» είναι το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο των Βαλκανίων και το δεύτερο μεγαλύτερο της Ηπειρωτικής Ευρώπης. Είναι 2,3μ. διάμετρος το κάτοπτρο και βρίσκεται πάνω από τα Καλάβρυτα στο Χελμό, στα 2300 μέτρα υψόμετρο. Είναι πραγματικά ένα όργανο τελευταίας τεχνολογίας, εκπληκτικό όργανο, το οποίο με τη νέα διοίκηση του αστεροσκοπείου που ξεκίνησε το 2017, μπορέσαμε και μετουσιώσαμε και μεταβάλλαμε τη στόχευση που έχουν όλες αυτές οι υποδομές ώστε να είναι πιο ανταγωνιστικές παγκόσμια.
Για παράδειγμα το τηλεσκόπιο «Αρίσταρχος» αυτή τη στιγμή είναι ο πρώτος επίγειος σταθμός σε όλη την Ευρώπη στο πρόγραμμα Skyline που είναι ένα πρόγραμμα νέων τηλεπικοινωνιών με δορυφόρους. Αυτές οι πρωτιές δεν είναι αυτές που δημοσιεύονται στην καθημερινό Τύπο. Πρέπει να τα ψάξεις για να τα βρεις και συγνώμη που θα το πω λίγο λαϊκά, δεν πουλάνε. Πουλάνε οι καταστροφές, οδυρμοί και λοιπά.
Να σα πω και για μία άλλη πρωτιά. Είμαστε οι μοναδικοί από την Ευρώπη που κληθήκαμε από τη NASA να συμμετέχουμε σε ένα πρόγραμμα, σε μία αποστολή της NASA για τεκμηριώσουμε πρόγραμμα τηλεπικοινωνιών με laser όχι στα 37,5χιλ. χιλιόμετρα, αλλά στα 300εκ. χιλιόμετρα απόσταση. Έχει σταλεί ήδη ένας δορυφόρος που θα πάει σε ένα αστεροειδή στην απόσταση του Άρη και θα κληθεί το Αστεροσκοπείο, το μοναδικό ερευνητικό κέντρο από την Ευρώπη που έχει κληθεί να κάνει αυτή τη δουλειά, για να συνδεθεί με το δορυφόρο. Πρωτιά και σε αυτό.
Προχωράμε για να σας πω για ένα άλλο τηλεσκόπιο, το οποίο είναι πιο παλιό, στο Κρυονέρι, το οποίο έχει διάμετρο 1,2 μέτρα ο φακός, αλλά έχει επικαιροποιηθεί όλη η διαδικασία χρήσης του και λειτουργίας πλέον χρησιμοποιείται από τον ευρωπαϊκό οργανισμό διαστήματος για να παρακολουθούμε τη Σελήνη. Για ποιο λόγο; Για να βλέπουμε την πτώση μετεωριδών. Και γιατί το χρειαζόμαστε αυτό; Το χρειαζόμαστε γιατί το έχετε ακούσει και η NASA και η κινεζική διαστημική υπηρεσία προτίθενται να αποικίσουν στο Νότιο πόλο της Σελήνης. Θα πρέπει να ξέρουμε λοιπόν με τι ρυθμό βομβαρδίζεται η Σελήνη από πετραδάκια. Μεγαλύτερα από αυτά τα πετραδάκια πέφτουν συνέχεια και στη Γη και στην Σελήνη. Με αυτό το πρόγραμμα λοιπόν μελετάμε την πυκνότητα αυτών των πτώσεων στη Σελήνη, γιατί θα πρέπει να προστατευτούν οι αποστολές που θα πάνε από τέτοιους είδους φαινόμενα. Εμείς λοιπόν είμαστε το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο στο πλανήτη που αξιοποιείται για αυτή εδώ τη δραστηριότητα. Και εδώ λοιπόν μία ακόμα πρωτιά.
Σκεφτείτε ότι κάποια στιγμή μας ζήτησαν να το κλείσουμε αυτό το τηλεσκόπιο γιατί είναι παλιό. Εμείς αρνηθήκαμε να το κάνουμε και μπορέσαμε και το φέραμε σε τέτοιο επίπεδο χρησιμότητας που σήμερα είναι από τις ευρωπαϊκές υποδομές που αξιοποιούνται. Είμαστε επίσης μέρος του προγράμματος που παρακολουθεί τα διαστημικά σκουπίδια και τους δορυφόρους που μπορεί να φύγουν από την τροχιά τους. Να υπολογίσουμε που θα πέσουν ώστε να προλάβουμε να ειδοποιήσουμε τους κατοίκους των περιοχών από την πτώση τέτοιων αντικειμένων. Το διάστημα είναι γεμάτο από σκουπίδια και παλιούς δορυφόρους».